تربيت فرزند از ديدگاه اسلام

مراحل سه گانه تربیت كودك

از پیامبر (ص) روایت است كه فرمود: فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزیر است. (مكارم الاخلاق، ص 222) این بدان معناست كه انسان درهر سنی نوعی واكنش نشان تربیت امری فرآیندی است و در تمام مدت عمر اتفاق می‌افتد؛ اما هر چیزی دارای بهترین زمان است و بهترین زمان تربیت، دوران كودكی و نوجوانی است. دراین دوره كودك همانند خشت خام است كه هر نقشی را به خود می‌گیرد. از این رو سفارش بسیاری برای تادیب كودكان دراین دوره بیان شده است. امیرمومنان علی(ع) به امام حسن(ع) سفارش می‌كند كه این زمان بهترین زمان تربیت و تادیب كودكان است؛ چنان كه شیوه و سیره تربیت آن حضرت(ع) این بوده كه در كودكی اقدام به تربیت و تادیب فرزندانش كرده است.

آن حضرت در وصیت به فرزندش امام حسن(ع) می‌فرماید:

دل جوان، مانند زمین كشت نشده است، آنچه در آن افكنده شود، می‌پذیرد. از این رو، پیش از آنكه دلت سخت گردد و عقلت سرگرم شود، به تربیت تو همت گماشتم. (نهج البلاغه، نامه 31).

از پـیامبر(ص) روایت است كه تربیت پیش از تولد آغاز می‌شود:

ادبو الولادكم فی بطون امهاتهم قیل: وكیف ذلك یا رسول الله؟فقال: باطعامهم الحلال؛

فرزندانتان را در رحم مادرانشان تربیت كنید. سوال شد: این چگونه است، ای رسول خدا؟ فرمودند:

با خوراندن غذای حلال به مادرش. (جنگ مهدوی، ص 132).

آن حضرت(ص) همچنین فرمان می‌دهد كه:

من ولد له مولود فیلوداً فی ادنه الیمنی باذان الصلاه ولیقم فی الیسری فانها عصمه من الشیطان الرجیم؛

به هر كس فرزندی داده شود، باید درگوش راست او اذان و درگوش چپ او اقامه بگوید؛ چرا كه مایه ایمنی از شیطان رانده شده است. (كافی، ج6، ص 42، ح 6).

بنابراین نباید گذاشت شخصیت كودك شكل گیرد و آن گاه اقدام به تربیت وتادیب كرد.این سادگی است كه كودك را رها كنیم تا به حال خودش باشد و آن گاه پس از شكل گیری شخصیت اقدام به تربیت و تادیب كنیم. برخی از مردم حتی مومنان، دختران خردسال را با وضعی نامناسب به اجتماعات می‌برند و لباس‌های نامناسب به می‌دهد. اگر دركودكی مسلط است و با طنازی و شیرین زبانی خود بر شما حكومت می‌كند. در هفت سال دوم موجودی فرمانبردار است. دراین دوره است كه می‌بایست آموزش‌های تربیتی دقیق ببیند؛ چون جامعه پذیری و رفتارهای اجتماعی را از طریق تقلید و پیروی از شما در این دوره یاد می‌گیرد پس باید دراین دوره به او آموزش‌های دقیق داد تا در دوره وزارت در كنار شما همان رفتارهای مناسب و هنجاری را در پیش گیرد.

امام صادق(ع) درباره شیوه تربیتی كه خودشان بر آن عمل می‌كردند و سیره خاندان ایشان بود، می‌فرماید:

انا نامرصبیاننا بالصلاه و الصیام ما اطاقوا اذاكانوا ابناء سبع سنین؛

ما هنگامی كه كودكانمان هفت ساله می‌شوند به اندازه ای كه طاقت دارند آنان را به انجام نماز و روزه فرمان می‌دهیم.

این بدان معناست كه تربیت كودك و تادیب آنان نسبت به هنجارهای دینی و اجتماعی و آداب قومی و مذهبی می‌بایست از همان آغاز با توجه به توان و قدرت آنها شروع شود و این گونه نباشد كه آنان را تا زمان بلوغ كامل رها كرده و سپس یك شبه از آدم بالغ بخواهیم همه این تكالیفی كه تا دیروز ترك كرده بود، انجام دهد و به چیزی كه عادت نداشته عمل كند و پایبند آن باشد.

امام سجاد(ع) بر این باور است كه تربیت كودك بسیار سخت و دشوار است. از این رو تنها با یاری خداوند است كه می‌توان تربیت هنجاری را انجام داد. آن حضرت(ع) می‌فرماید:

اللهم.. اعنی علی تربیتهم و تادیبهم و برهم؛

خدایا مرا بر تربیت، ادب آموزی و نیكی كردن به فرزندانم یاری فرما. (صحیفه سجادیه، دعای 52)

همه تلاش والدین و اولیای مربیان باید بر این قرار باشد كه كودك را در دوره كودكی و نوجوانی به خوبی تربیت كنند. پیامبر(ص) می‌فرماید:

اكرموا اولادكم و احسنوا آدابهم یغفرلكم؛

فرزندان خود را گرامی بدارید و خوب تربیتشان كنید تا گناهان شما آمرزیده شود. (مكارم الاخلاق، ص222)

دوری از خشونت در تربیت

برای تربیت نیاز نیست كه از روش‌های خشونت بار استفاده كرد زیرا این روش همواره نتیجه عكس می‌دهد، بلكه باید با روش محبت و تكریم و احترام به آنان، در تربیت و تادیب آن كوشید. پیامبر(ص) دراین باره می‌فرماید:

لاتضربه واهجره ولاتطل؛ كودك را نزن،

بلكه با او قهركن، ولی نه به مدت طولانی. (عده الداعی، ص97)

امیرمومنان نیز دراین باره می‌فرماید:

لاادب مع غضب؛

با خشم، تربیت ممكن نیست. (غررالحكم، حدیث 92501)

پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) این شیوه آموزش را در پیش گرفته بودند. در روایت است كه پیامبر هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست نوازش می‌كشیدند. (بحارالانوار، ج410، ص99، ح 57)

ایشان دیگران را نیز سفارش می‌كرد كه این شیوه را برای تربیت كودكان خود درپیش گیرند:

احبوا الصبیان وارحموهم و اذا وعدتموهم شیئا ففوا لهم فانهم لایدرون الاانكم ترزقونهم؛

كودكان را دوست بدارید و به آنان مهربانی كنید و هرگاه به آنها وعده دادید وفا كنید؛ زیرا آنها شما را روزی دهنده خود می‌دانند. (كافی، ج6، ص94، حدیث3)

اگر قرار است چیزی را به كودكان آموزش دهیم، بهترین آنها اموری است كه رسول اكرم(ص) می‌فرماید: ایشان در این باره می‌گوید:

ادبوا اولادكم علی ثلاث خصال: حب نبیكم و حب اهل بیته و قراءه القرآن؛

فرزندان خود را به كسب سه خصلت تربیت كنید: دوستی پیامبرتان و دوستی خاندانش و قرائت قرآن. (غررالحكم، حدیث 8844 و نیز كنزالعمال، ج16، ص654، حدیث 90454)

با سلام جهت استفاده از مطالب صلوات بر محمد و آل محمد بفرستيد و لطفاً لينك ما را در وبلاگ يا وبسايت خود قرار دهيد و به دوستان خود معرفي نماييد باتشكر - مديريت وبلاگ